Sözleşmelere Farklı Bir Açıdan Yaklaşmak: Sözleşme Tasarımına Özet Bir Bakış

(Bu blog yazısı ACTIO Dergisi'nin Ağustos 2021 sayısında yayınlanmıştır)

Ezgi Baykan

En basit eylemimizden en karmaşık eylemimize kadar sözleşmeler sürekli olarak hayatımızda yer edinen metinler. Peki günlük hayatımızda karşılaştığımız sözleşmeler gerçekten kullanışlı mı? Örneğin internet üzerinden yaptığımız alışverişlerde onayladığımız kutucukları çoğu zaman okumadan işaretliyoruz, hayatımızın büyük bir bölümünü harcayacağımız işimiz için imzaladığımız sözleşmeyi aslında gerçekten anlamıyoruz ya da kullandığımız kredi kartlarının sözleş- mesini imzalarken yıllık aidat ödemesinin olduğunu bile kredi kartı sözleşmesini imzalarken değil, hesap ekstremize yansıdığında fark ediyoruz. Yukarıda bahsettiğimiz örnekler dahil olmak üzere tüm sözleşme süreçlerinin daha kullanıcı odaklı, anlaşılır ve ihtiyaçları kapsayacak şekilde düzenlenmesi mümkün. Bunu sağlayacak metod ise “Hukukta Tasarım” olarak karşımıza çıkıyor.

Hukukta tasarım kavramının uzmanlarca yapılan farklı tanımları olmakla birlikte, alanının öncülerin- den Stanford Legal Design Lab Direktörü Margaret Hagan’ın “Law by Design” isimli açık erişimli online internet sitesinde¹ hukukta tasarım, tasarım prensip- lerinin hukuk dünyasına uygulanması ile hukuki sistemlerin ve hizmetlerin daha insan odaklı, kullanışlı ve bireylerin ihtiyaçlarını karşılayan hale getirilmesini sağlayan bir yöntem olarak tanımlanmıştır. Bu çerçevede, sözleşmelerin hukuki hizmetler sonucun- da üretilen bir çıktı olduğunu düşündüğümüzde, sözleşme tasarımı olarak ifade ettiğimiz kavram, hukukta tasarım ilkelerinin sözleşmelere ve sözleşmelerin ha- zırlanmasındaki süreçlere uyguladığımız metodu ve uygulamalar bütününü kapsamaktadır.

Sözleşme tasarımı kavramı ile amaçladığımız değer, sözleşmelerin taraflarının sözleşme metinlerindeki hak ve yükümlülüklerinin kolaylıkla anlaşılabileceği, müzakere süreçlerini kolayca yürütebilecekleri ve bir uyuşmazlık çıktığında sözleşmede ile mutabakata varılan hususların sözleşme yapıldıktan sonra da kolaylıkla anlaşılabilmesidir. Genellikle sözleşme tasarımından bahsedildiğinde ilk akla gelen sözleş- melere görsel ögelerin eklenmesidir. Hukukta tasarım yönteminin sözleşmelere uygulanması noktasında ise öncelikle göz önünde bulundurulması gerekenler, sözleşmenin kim tarafından ve hangi amaçla kullanılacağıdır. Başka bir ifade ile daha iyi bir kullanıcı deneyimine sahip, insanların hukuki konularda daha özgür karar vermelerine yardımcı olan ve anlaşılabilir bir belge haline getirilmesidir.²

Ticari uygulamalarda standartları destekleyen ve yetenekleri arttırmayı amaçlayan Global kuruluş World Commerce and Contracting’in internet sitesinde yer alan Contract Design Pattern Library’de yukarıda açıkladığımız sebeplerle, daha iyi sözleşmeler tasar- lamaya yardımcı olması için sözleşme modelleri yer almaktadır.³ Kütüphanede yer alan sözleşme model- lerinin bazılarından kısaca bahsedilecek olursa:

•Kronolojik Sıralamalı Sözleşmeler: Bir sözleşmede yer alan içeriğin aşamalar halinde veya yapılması gereken görevlerin sırasına göre düzenlenmesidir. Bu model genellikle uzun vadeli projeleri veya süreçleri tanımlayan sözleşmelerde kullanılmaktadır. Kronolojik sıralama, sözleşme kullanıcıları tarafından hangi zaman ne yapılacağının bilinmesini sağlamakta ve hızlı bir şekilde doğru bilgiyi bulmalarına yardımcı olmaktadır.

•Karikatürize Sözleşmeler: Tarafların karakterler- le temsil edildiği, sözleşmenin şartlarının resimlerle gösterildiği ve tarafların sözleşmeleri olarak karikatürleri imzaladıkları bir sözleşme türüdür. Özellikle hukuk okuryazarlığı düşük düzeyde olan kişiler tara- fından, yoğun ve karmaşık sözleşmelerin karikatürize edilerek anlaşılmasının kolaylaştırılması amaçlan- maktadır.

•İkon Sistemli Sözleşmeler: Belirli bir temayı veya yüksek derecede dikkat gerektiren konu hakkında- ki içeriği belirtmek için sistematik şekilde ikonların kullanılmasıdır. Bu sözleşme modeli ile uzun paragraflarda gizlenen ve dağınık halde bulunan önemli bilgilerin gözden kaçmaması, farklı bilgi kategori- lerini arayan sözleşme kullanıcısının aradığı bilgiye onu yönlendiren ikonlar aracılığıyla kolay bir şekilde ulaşması mümkün olmaktadır.

•Konuşma Stiline Sahip Sözleşmeler: Bir sözleşmenin taraflarına resmi isimleri veya rolleri ile resmi bir şekilde hitap edilmesi yerine daha çok konuşma stilinde düzenlenen sözleşmelerdir. Sözleşme kullanıcıları geleneksel sözleşme metinlerini kendilerine yabancı ve uzak bulmaları, metin içerisinde yer alan yabancı kelimeleri anlamakta zorlanmaları sonucun- da sözleşmenin kendileri için tasarlanmadığını düşünerek okumamaya karar verebilirler, bununla birlikte çeşitli uyuşmazlıklar ve hak kayıpları ortaya çıkabilir. Konuşma stiline sahip sözleşmeler, tarafların birbirle- rini daha iyi anlamasına yardımcı olarak bu süreçleri iyileştirilebilmektedir.

Sözleşme Tasarımına Farklı Örnekler

2016 yılında Creative Contracts tarafından tasarlanan sözleşmede, mevsimlik işçilerin yapacakları işler karikatürize edilerek anlatılmıştır. İncelendiğinde de görüleceği üzere çalışma disiplini, çalışma saatleri, fazla çalışma ve diğer iş sözleşmelerinde yer alan konular görsel ögelerin kullanımıyla beraber daha anlaşılır hale getirilmiştir.⁴ Bu sözleşme ile amaçlanan, okur yazarlığı düşük olan işçilerin hem işe alınma süreç- lerini hem de yapacakları işe ilişkin sorumluluklarını ve iş sözleşmesinden doğan haklarını kolaylıkla anla- malarıdır.

(ClemenGold Comic Contract)

Astrid Kohlmeier ve Visual Contracts tarafından ta- sarlanan Airbus Gizlilik Sözleşmesi örneğinde, Airbus’un yeni kurulan şirketler ile işbirliği kurmasında ilk temas noktasını oluşturan Gizlilik Sözleşmesi’nin karşılıklı güveni sağlayacak şekilde, anlaşılır, şeffaf ve erişimi kolay bir metin olarak tasarlanması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda hukuki ifadelerin açıklamalarını içeren, kısaltılmış ve basitleştirilmiş bir Gizlilik Sözleşmesi tasarlanmıştır. Kullanıcılar ile yapılan testler sonucunda ise tasarlanan şeffaf ve anlaşılır Gizlilik Sözleşmesi’nin taraflar arasındaki işbirliğini ve güven ilişkisini olumlu etkilediği göz- lemlenmiştir.5

(Airbus NDA)

Örnek verilebilecek bir diğer sözleşme metni ise Tony’s Chocolonely’nin iş sözleşmesidir. Tek sayfa olarak oluşturulan bu sözleşme metninde, işe başla- yacak işçinin dikkat etmesi gereken önemli noktaların anlaşılır bir şekilde aktarılması amaçlanmaktadır.⁵

(Tony’s Chocolonely Employment Agreement )

Sonuç

Artık o alıştığımız siyah-beyaz, küçük puntolu ve sayfalarca uzunluktaki sözleşmelerin yerini hukukta tasarım yöntemlerinin kullanılması ile daha anlaşılır sözleşme metinlerinin alacağı bir dönemin başladığını söyleyebiliriz. Diğer taraftan bir sözleşme ile muhatap olan kişinin sözleşme metnini gerçekten an- laması, haklarının farkına varması sonucunda kişisel ve dolayısıyla da toplumsal açıdan bir değişim yaratılmış olacaktır.

Son olarak, sözleşme tasarımının, tarafların sözleşme- den doğan hak ve yükümlülüklerini daha iyi anlama- larının yanı sıra, uzun süreli başka faydaları olduğunu da belirtmek gerekir. Global olarak operasyonlarını yürüten, World Commerce and Contracting tarafından yapılan araştırmalarda, iyi tasarlanmış ve sadeleştirilmiş sözleşmelerin, taraflar arasındaki ilişkileri iyileştirdiği, riskleri azalttığı ve sözleşme edimlerinin daha efektif şekilde yerine getirildiği ortaya konulmuştur.⁶ Bu çerçevede özellikle süreçlerini iyileştirmek isteyen kuruluşlar açısından sözleşme tasarımının birçok fayda yaratacağına inanıyoruz.

Referanslar

[1] Margaret Hagan, https://lawbydesign.co

[2] https://visualcontracts.eu/blog/user-friendly-nda/

[3] http://contract-design.worldcc.com/library

[4] https://creative-contracts.com/clemengold/

[5] http://corporate-rebels.com/rethinking-the-employment-contract/

[6] https://www.worldcc.com/Research-Analytics/Contract-Design-Simplification

Sözleşmelere Farklı Bir Açıdan Yaklaşmak: Sözleşme Tasarımına Özet Bir Bakış

Ezgi Baykan

Sonuç

Referanslar

Son Yazılar

Comentários